خنده دار ترین کشیفیات علمی

چگونگي جمع‌آوري فين نهنگ، تاثير ناسزاگويي بر کاهش درد، اثبات مخلوط شدن آب و نفت، کارايي مديريت شانسي ، کشف ميکروب ريش، درمان آسم با شهربازي، استفاده از کپک براي طراحي راه‌آهن و پوشيدن جوراب روي کفش...

جايزه سالانه ايگ‌نوبل که يک هفته قبل از معرفي برندگان جايزه نوبل معرفي مي‌شود، توسط بنياد ايمپروببل ريسرچ پايه‌گذاري شده و هدف از آن، توجه به تحقيقاتي است که شايد در نگاه اول شما را به خنده بياندازد، اما در پس اين خنده تفکر عميقي نهفته که ارزش واقعي اين تحقيقات را مشخص مي‌کند.

برندگان امسال ايگ‌نوبل، پژوهشگراني از اقصي نقاط جهان که همگي آنها در يک ويژگي با هم مشترک بودند؛ آن هم اين که به تحقيق روي چيزهايي پرداخته بودند که کمتر کسي آن‌ها را جدي مي‌گيرد، کسي چه مي‌داند شايد حتي خود آنها هم در ابتدا از چنين فکري به خنده افتاده باشند!

گروه فورت دتريک و ديگر برندگان براي اولين بار در تاريخ ايگ‌نوبل برنده يک جايزه نقدي هم شدند: در رقابت با 1.3 ميليون دلار امريکا که به برندگان جايزه نوبل داده مي‌شود، به هر برنده اين جايزه 10 تريليون دلار! تعلق گرفت، ولي متاسفانه اين بنياد به جاي دلار امريکا، دلار زيمبابوه در اختيار داشت!!!

ايگ‌نوبل مهندسي براي فين کردن نهنگ

دايان جندرون از انستيتوي ملي پلي‌تکنيک مکزيک و همکارانش با اثبات اين که مي‌توان از هليکوپترهاي کنترل از راه دور براي جمع‌آوري ترشحات بيني نهنگ‌ها استفاده کرد، جايزه ايگ‌نوبل مهندسي را به خود اختصاص دادند.

اين گروه در حال تحقيق بر روي سلامت نهنگ‌ها با نظارت بر مايعي است که از بيني (اگر بتوان آن را اين‌گونه ناميد) نهنگ‌ها خارج مي‌شود. در تحليل ميکروسکوپي، از اين خروجي مي‌توان استفاده کرد تا دريافت که کدام گونه‌هايي از باکتري‌ها در داخل بدن يک نهنگ سالم و يا بيمار از هر سن و سالي يافت مي‌شود.

ولي به وضوح روشن است که جمع‌آوري اين ترشحات به سادگي فين کردن در يک دستمال نيست؛ اما هنگامي که يک نهنگ آب را با فشار از سوراخ بالاي سر خود بيرون مي‌داد، پاسخ اين سوال به معناي واقعي کلمه به صورت اين پژوهشگران برخورد کرد(!). جندرون توضيح مي‌دهد: «خيلي بو دارد! و حتما بايد در آن باکتري يافت شود»

گروه از هليکوپتري يک متري که از روي يک قايق کنترل مي‌شد، استفاده کرد تا ظروف کشت ميکروب را بالاي سر نهنگ‌ها و در معرض آبي که مي‌پاشند، به پرواز درآورند. اين روشي غيرتهاجمي است که هرچند نهنگ‌ها متوجه آن مي‌شوند، ولي اهميتي به آن نمي‌دهند.

کارنا آسودو وايت‌هاوس از انجمن جانورشناسي لندن مي‌گويد: «آيا هيچ راه ديگري براي نمونه‌گيري از بزرگ‌ترين پستاندار جهان بدون دست زدن به او به ذهن شما مي‌رسد؟»

ايگ‌نوبل صلح: ناسزاگويي درد را کاهش مي‌دهد

اگر کسي از افراد مورد علاقه شما بتواند باراني از ناسزا را بر زبان جاري کند، احتمالا خبر از چيزي دارد که شما نداريد: ناسزا گفتن نوعي واکنش به درد است و واقعا مي‌تواند به تسکين درد کمک کند! دست‌کم اين ادعايي است که گروهي از پژوهشگران دانشگاه کيل انگليس مطرح کرده‌اند و توانسته‌اند با ادعاي خود، جايزه صلح امسال را به خود اختصاص دهند.

اين پژوهشگران با طراحي تحقيقي گسترده، از داوطلبان خواستند تا دست‌هاي خود را تا هر وقت که مي‌توانند، در آب بسيار سرد قرار دهند. کساني که اجازه داشتند که يک ناسزا را تکرار کنند، در مقايسه با گروه ديگر که مجاز به انجام چنين کاري نبودند، توانستند درد را دست‌کم 50 درصد بيش از گروه ديگر تحمل کنند.

ناسزاگويان همچنين ضربان قبل بالاتر و سطح درد کمتري را به نسبت گروه مودب‌تر از خود نشان دادند، که شايد به دليل پاسخ «بجنگ يا بپر» بود که با فعل و انفعالاتي مانند کاهش سطح آدرنالين، سطح تهديد را کمتر مي‌کند.

ولي تحقيقات بيشتر نشان مي‌دهد که اين کاهش درد در کساني که به طور معمول بددهن نيستند، خيلي بيشتر است؛ در حالي که اين کاهش براي کساني که عادت به ناسزاگويي دارند کم و يا ناچيز است.

ريچارد استيونز از روانشناسان دانشگاه کيل که در اين تحقيق مشارکت داشته، مي‌گويد: «ناسزا گفتن خوب است، ولي در آن افراط نکنيد».

ايگ‌نوبل شيمي: واقعيت در مورد آب و نفت

حادثه چاه نفت شرکت بريتيش‌پتروليوم (بي‌پي) و لکه نفتي خليج مکزيک شايد توانسته باشد باور قديمي عدم امکان ترکيب آب و نفت را نقض کرده باشد. اکنون اين شرکت به همراه اريک آدامز از ام‌آي‌تي (انستيتو فناوري ماساچوست)، اسکات سوکولوفسکي از دانشگاه اي‌اند‌ام تگزاس و استفان ماسوتاني از دانشگاه هاوايي براي اثبات اين که آب و نفت با هم ترکيب مي‌شوند، توانسته‌اند جايزه ايگ‌نوبل شيمي را از آن خود کنند.

اين سه دانشمند، يک دهه پيش با سرويس مديريت معادن ايالات متحده و 23 شرکت نفتي همکاري کردند تا تاثيرات يک لکه نفتي را در آب‌هاي عميق بررسي کنند. آن‌ها 60 متر مکعب از انواع ترکيبات نفت خام و گاز طبيعي را در عمق 800 متري آب در درياي نروژ آزاد کردند و تلاش کردند تا بر خروجي آن نظارت کنند و ببينند که چه اتفاقي مي‌افتد. آنها با شگفتي دريافتند که جريان‌هاي اقيانوسي در 300 متري بالاي بستر دريا، ترکيباتي از نفت و حباب‌هاي گاز را در توده‌هايي به دام مي‌اندازد. ولي البته شگفتي آنها به اندازه شريکشان در اين جايزه نبود! ‌شرکت بي‌پي در بهار و تابستان سال جاري نتايج تحقيقات آنها را در مقياسي بسيار بزرگ‌تر و طولاني مدت‌تر (و البته پر هزينه‌تر) در خليج مکزيک تجربه کرد.

سوکولوفسکي مي‌گويد: «اگر اقيانوس بي‌حرکت بود، آن‌گاه نفت چاه حادثه ديده به سرعت به سطح آب مي‌آمد و با آب اقيانوس ترکيب نمي‌شد. ولي آزمايش‌ها و پژوهش‌هاي ميداني که ما انجام داديم، نشان داد که جريان‌هاي اقيانوسي و تفاوت چگالي منجر به اين مي‌شوند که قطرات کوچک نفت از توده اصلي جدا شوند و با آب مخلوط شوند. احتمالا اين خوب است که حجم وسيعي از نفت با آب مخلوط شده و در زير سطح آب باقي مانده، چرا که ميکروب‌ها راحت‌تر مي‌توانند آن را تجزيه کنند و تاثير آن را بر حيات وحش کاهش دهند».

ايگ‌نوبل مديريت: کارايي بهينه مديريت شانسي

شايد بي‌پي بتواند از پژوهش‌هايي که برنده جايزه مديريت سال جاري شد نيز سود ببرد. آلساندرو پلوچينو، آندرئا راپيساردا و سزار گارافالو از دانشگاه کاتانياي ايتاليا، نگاه تازه‌اي به اصل پيتر انداختند. اين سه نفر با استفاده از نظريه بازي‌ها نشان دادند که بهترين راه براي ارتقاي بازدهي يک سازمان، اين است که يا هر بار به طور تصادفي به يک نفر از کارمندان ارتقاي رتبه داده شود، و يا به طور تصادفي به بهترين و بدترين اعضا ارتقا داده شود. و اين يعني اين‌که براي ارتقا نيازي به داشتن شايستگي نيست!

اصل پيتر که موضوع کتابي محبوب در سال 1969 / 1348 بود، بيان مي‌دارد که در يک نظام سلسله مراتبي، هر کارمندي به طور مداوم ارتقاي شغل مي‌گيرد تا اين‌که بالاخره به جايي مي‌رسد که لياقت آن را ندارد! نکته جالب‌تر اينجاست که در اين رتبه به طور نامحدود باقي مي‌ماند.

گروه راپيساردا براي اين مشکل راه‌حل عجيبي يافتند؛ ارتقاي تصادفي کارمندان. با خلق مدل‌هاي کامپيوتري از سازماني با 160 نفر کارمند، آنها دريافتند که چنين سيستمي مي‌تواند کارايي بالاتري به نسبت سيستمي داشته باشد که در آن افراد بر حسب شايستگي‌هاي خود ارتقاي مقام مي‌گيرند. حتي ارتقاي متناوب بهترين و بدترين کارمندان نيز از مدل استاندارد ارتقا بر حسب شايستگي بهتر بود.

به گفته راپيساردا، دليل اين امر اين است که نمي‌توانيد بگوييد که چون افراد در کار قبلي خود خوب بوده‌اند، پس در شغل فعلي نيز خوب خواهند بود؛ در نتيجه ارتقاي تصادفي در عمل بازدهي کلي را بهبود مي‌بخشد: «ايده اين است که اگر کسي واقعا خوب کار مي‌کند، بهتر اين است که جابجا نشود! به او پاداش بدهيد، ولي او را در جاي خود نگاه داريد. کسي که يک دکتر خوب است، شايد يک رئيس خوب براي بيمارستان نباشد».

ايگ‌نوبل بهداشت عمومي: کشف ميکروب ريش

مانوئل باربيتو, چارلز متيوز و لري تيلور از اداره سلامت و ايمني فورت دتريک مريلند به خاطر کار بر روي يک خطر آزمايشگاهي که اولين بار در سال 1967 / 1346 به وجود آن پي برده شد، جايزه امسال ايگ‌نوبل بهداشت عمومي را به خانه بردند.

باربيتو توضيح مي‌دهد: ‌«دانشمندي که هيچ‌گاه براي ما مشکلي ايجاد نکرده بود، هنگامي که در يک آزمايشگاه قرنطينه شده کار مي‌کرد، ريش گذاشته بود. اين دانشمند از اصلاح صورتش خودداري مي‌کرد، چرا که هيچ‌گونه شواهدي وجود نداشت که نشان دهد اين ريش‌ها يک خطر محسوب مي‌شوند».

اين شد که باربيتو و سه داوطلب ريش‌هاي خود را به مدت 73 روز نتراشيدند و سپس باکتري‌هاي بي‌خطري را روي آن‌ها اسپري کردند و نشان دادند که شستشو و پاک کردن جرم از روي يک صورت ريش‌دار خيلي سخت‌تر از يک صورت صاف است!

آنها که به همين حد قانع نشده بودند، ريش مصنوعي را روي يک مانکن گذاشتند،‌ يک باکتري بيماري‌زا را روي آن اسپري کردند و در نهايت مانکن را در معرض جوجه‌ها و خوکچه‌هاي هندي قرار دادند. نتيجه آزمايش مشخص بود: برخي از اين موجودات مريض شدند. البته اين تنها نتيجه نبود، حاصل ديگر اين آزمايش، پذيرفتن واقعيت و آشتي همکارشان با ادوات اصلاح صورت بود.

ايگ‌نوبل پزشکي: تجويز شهربازي براي آسم

افراد مبتلا به آسم به اين که هميشه دارو مصرف کنند و دست‌کم يک اسپري تنفسي در جيب بغل خود داشته باشند، عادت کرده‌اند. ولي پژوهشگراني از هلند با ابداع روش درماني غيرعادي براي اين بيماري، جايزه ايگ‌نوبل پزشکي را به خود اختصاص دادند:‌ سوار شدن بر رولر اسکيت!

سايمون ريتولد از دانشگاه آمستردام و از اعضاي اين گروه توضيح مي‌دهد: «احساسات منفي پيش از سوار شدن بر رولر اسکيت، با تنگي نفس ارتباط دارد. چنين چيزي حتي براي کساني که سابقه بيماري‌هاي تنفسي ندارند هم صادق است. ولي ما همچنين دريافتيم که احساسات مثبت بعد از پايان سواري با رولر اسکيت، با برطرف شدن مشکل تنگي نفس همراه است؛ حتي در بيماران با سابقه پيشين آسم».

نتيجه اخلاقي اين کشف اين است که شهربازي، بهترين درمان آسم به شمار مي‌رود.

ايگ‌نوبل طراحي سيستم حمل‌ونقل: راه‌آهن کپک‌زده

در سال 2008، گروهي از پژوهشگران ژاپني و مجارستاني با اثبات اين که کپک لجن مي‌تواند با موفقيت در يک مسير پر پيچ و خم مسيريابي کند، برنده ايگ‌نوبل طراحي سيستم حمل‌ونقل شدند. در سال جاري برخي از اعضاي اين گروه بار ديگر اين جايزه را برنده شدند، البته اين بار براي طراحي يک شبکه راه آهن کارامد با استفاده از همان کپک‌ها.

آن‌ها، کپک لجن را بر روي نقشه‌اي که توکيو و شهرهاي اطرافش را نشان مي‌داد، کشت کردند؛ به جاي هر يک از شهرها يک ذخيره غذايي قرار دادند و اجازه دادند که کپک‌ها با رشد طبيعي، يک شبکه را تشکيل دهند.

مارک فريکر از کالج پمبروک دانشگاه آکسفورد مي‌گويد: «ما مي‌دانيم که انسان‌ها چگونه شبکه خود را ايجاد کرده‌اند، ولي آيا راه‌حل کپک‌هاي لجن هم مي‌تواند راه حل مفيدي باشد؟

شبکه‌اي که کپک‌هاي لجن ايجاد کردند تا حد زيادي شبيه به شبکه موجود راه آهن توکيو بود؛ و جالب اينجاست که شبکه جايگزيني که کپک‌هاي لجن پيشنهاد دادند، بازدهي کمتري از شبکه فعلي ندارد! با اعمال الگو‌هاي طبيعي شبکه‌سازي کپک‌هاي لجن به يک مدل کامپيوتري، دانشمندان مي‌توانند طراحي شبکه‌هاي هوشمند حمل‌ونقل را از يک منبع عجيب و غريب بياموزند».

ايگ‌نوبل فيزيک : جوراب را روي کفش بپوشيد

نتايج عجيب يک آمارگيري عجيب‌تر (!) نشان مي‌دهد که وقتي افراد جوراب به پا داشته باشند، احتمال اينکه روي يخ ليز بخورند، کمتر از وقتي است که جوراب به پا نداشته باشند. و شگفت‌انگيزتر (و يا شايد احمقانه‌تر) اين که اين امر وقتي محقق مي‌شود که افراد جوراب خود را روي کفش يا چکمه خود به پا کنند. اين تحقيق عالمانه! و اين نتايج نبوغ‌آميز را ليان پارکينز، شيلا ويليامز و پاتريشيا پريست از دانشگاه اوتاگو در نيوزيلند به دست آورده‌اند.

در روزهاي متعددي در هر زمستان، خيابان‌هاي شيب‌دار داندين در نيوزيلند با لايه‌اي از يخ پوشيده مي‌شود و براي افرادي که هوس پياده روي در اين خيابان‌ها را داشته باشند، دام خطرناکي را پهن مي‌کنند.